DEKRET APOSTOLSKI

Motto:

Psalm 9/18 z komentarzem Rabina Jehoszuy.

„Niechaj występni odejdą precz do szeolu, wszystkie narody, co zapomniały o Bogu”.
Skoro tekst podaje „które zapomniały o Bogu”, bacz więc iż wśród narodów muszą być prawi ludzie, którzy będą mieli udział w przyszłym życiu”.

Tosefta Sanhedrin 13 /2

Jest to próba komentarza wybranych fragmentów 15. rozdziału Dziejów Apostolskich.

„Niektórzy przybysze z Judei nauczali braci: «Jeżeli się nie poddacie obrzezaniu według zwyczaju Mojżeszowego, nie możecie być zbawieni» (Dz. Ap. 15:1).

Misja przybyszy z Judei prowadzona jest wśród nawracających się pogan. Ich nauczanie zaskakuje, wywołując spory i zatargi. Jakimi kierowali się przesłankami zmieniając dotychczasową praktykę postępowania wobec nawróconych?

Żądanie poddania się obrzezaniu stanowi istotne novum tego nauczania.

Akt ten, zwany Brit Mila – „przymierzem obrzezania”, wprowadzał człowieka do religijnej wspólnoty Israela, jednocześnie zobowiązując Go do przestrzegania wszystkich przykazań Tory^[1], dźwigania „Jarzma Królestwa Niebios”^[2].
Pamiętajmy również, że Owi przybysze mówią przede wszystkim o Mesjaszu.

To Jego przyjście powoduje zmianę ich stanowiska – „Lecz niektórzy nawróceni ze stronnictwa faryzeuszów oświadczyli: «Trzeba ich obrzezać i zobowiązać do przestrzegania Prawa Mojżeszowego»” (Dz.Ap.15:5)^[3].

Do tego momentu tradycja Peruszim (faryzeuszy), najpiękniej wyrażona przez Hillela: „Uważaj się za jednego z uczniów Aarona. Miłuj pokój i dąż do pokoju. Miłuj ludzi i przybliżaj ich do Tory „^[4], powodowała że nie tylko pościli 2x w tygodniu^[5], co miało być zadośćuczynieniem za grzechy pogan ale również starali się pozyskiwać ich dla wiary w Boga Israela. Z perspektywy żydowskiej to realizacja przesłania Tory „Będziecie Mi królestwem kapłanów i ludem świętym” (Szemot [2 Mojżesza] 19/6a) – posługiwanie narodom, uwalnianie ich od ignorancji, głoszenie o zbawieniu, które ma charakter uniwersalny i jest dostępne w równym stopniu najpierw Żydom, pózniej nie-Żydom^[5a].

Formułując wymagania dzielili nawróconych na trzy grupy.
1. z nich to Ger Toszaw^[6],
2. Ger Cedek – to konwertyta przyjmujący Judaizm i po wieloletniej nauce poddaje się bez wyjątku jego prawom i obyczajom. Po obrzezaniu, rytualnej kąpieli w Mikwie^[7] (rytualnym basenie) i złożeniu ofiary w Świątyni ku czci HaSzem – który jest Święty i Błogosławiony, chronili się pod skrzydła jego obecności. Uważany był za dziecko Abrahama i Sary^[8]. „Podobny do małego nowonarodzonego niemowlęcia” (Jewamot 22). Działo się to w obecności rabinicznego „Sądu Trzech”^[9]. Sprawiedliwym cudzoziemcom nie wolno było wypominać ich dawnego życia. 3. grupa nawracających się to Gerim – zwani „Bojącymi się Boga”^[10], którzy przede wszystkim wyrzekali się bałwochwalstwa i w obecności trzech żydowskich uczonych lub trzech cieszących się szacunkiem żydów, składali rodzaj przysięgi – zobowiązując się czcić HaSzem i przestrzegać 7 przykazań, które Bóg objawił Adamowi i po potopie Noachowi^[11]. Jest to kodeks moralny obejmujący następujące Micwy – obowiązki^[12]:

• Zakaz adorowania i oddawania czci bożkom.
• Zakaz bluźnienia (Imieniu Bożemu) – Bogu.
• Zakaz mordu.
• Zakaz kradzieży i rabunku.
• Zakaz utrzymywania niemoralnych związków.
• Zakaz odcinania i zjadania części żywego zwierzęcia.
• Nakaz ustanowienia w społeczeństwie systemu sądowniczego.

We wszystkich źródłach ta grupa wyraźnie oddzielona jest od Żydów i prozelitów^[13]. W pismach rabinicznych określani są oni jako Irej Ha Szammaim – „ci, którzy boją się Nieba”. Świadomi, że są to Boskie przykazania, uczą się ich jako sposobu służenia HaSzem.

Rabi Meir powiedział: „Skąd wiemy, że nawet nie-Żyd, który zajmuje się Torą, jest równy arcykapłanowi? Ponieważ Tora mówi: «Człowiek, który je wykonuje, żyje przez nie [w Przyszłym Świecie ]». Ten werset nie odnosi się ani do kapłanów, ani do lewitów, ani do Israela, lecz do istot ludzkich. Uczymy się z niego, że nawet nie-Żyd, który zajmuje się Torą, jest równy arcykapłanowi”^[14] (Awoda Zara 3a).

Zdobyta w ten sposób wiedza dostarcza człowiekowi narzędzie, dzięki któremu udoskonala siebie i czyni świat wokół niego lepszym. „Kiedy człowiek zajmuje się słowami Tory, przynoszą mu one światło”^[15]. Dlatego też błogosławionej pamięci rabini sformułowali tzw. 8. przykazanie Noacha – obowiązek słuchania słów Tory, których znajomość musi poprzedzać ich wykonanie^[16].

W tamtych czasach, jak się wydaje, sporządzano również dla „Bogobojnych” podręczniki etyki, czego przykładem może być Didache^[17]. Nigdy też w starożytności nie określano granic ich zaangażowania religijnego. Dla mędrców są oni Chasidej Umot Ha Olam – „pobożnymi wśród narodów świata”^[18]. Może jeszcze dwa przykłady postawy, która wyróżnia ich spośród ludów ziemi: „Skoro setnik posłyszał o Jezusie, wysłał do Niego starszyznę żydowską z prośbą, żeby przyszedł i uzdrowił mu sługę. Ci zjawili się u Jezusa i prosili Go usilnie: «Godzien jest, żebyś mu to wyświadczył – mówili – kocha bowiem nasz naród i sam zbudował nam synagogę»” (Łuk. 7,3-5). Na inskrypcji znalezionej w Afrodisios, jako ofiarodawcy nowo wybudowanej synagogi, obok Żydów, wymienieni są trzej prozelici i 54 „Czczących Boga”. Filon z Aleksandrii napisał: „Prawa Żydów przyciągają do siebie inne narody: Cały zaludniony świat od końca do końca”. Józef Flawiusz stwierdza: „Wśród szerokich mas od dawna już przejawiało się gorące pragnienie przyjęcia naszych praktyk religijnych i nie można znaleźć bodaj jednego miasta greckiego czy barbarzyńskiego, ani jednego narodu, gdzie nie rozpowszechniłby się nasz zwyczaj powstrzymywania się od pracy siódmego dnia i nie przestrzegano by postów, zapalania lamp i wielu innych naszych przepisów dotyczących spożywania pokarmów. Starają się także naśladować naszą wzajemną zgodę, gotowość dzielenia się dobrami i wytrwałość w znoszeniu tortur w obronie praw. Najbardziej zaś zdumiewające jest to, że choć prawo nie nęciło powabem rozkoszy, jednak samo przez się miało tak wielką siłę atrakcyjną i jak Bóg przeniknął cały wszechświat, tak ono utorowało sobie drogę do całej ludzkości”^[19].

Wielu pisarzy rzymskich stało na stanowisku „że ruch misjonarski Żydów zagraża spoistości ideowej cesarstwa i jego duchowej kulturze”. Reakcją są zajadłe satyry i obrzydliwe antysemickie wypowiedzi najznamienitszych myślicieli. Dla Cycerona religia Żydów to „barbarzyński zabobon”, dla Seneki „to przeklęta rasa”, Petroniusz stwierdza: „Żyd może czcić swojego „świńskiego Boga”. Tacyt postrzega Judaizm jako „Obyczaje przewrotne i obrzydliwe”^[20]. Juvenalis szydzi

„Czyż taki być musi los dzieci naszych:
Mieć ojców, którzy szabat świętują,
I czczą tylko niebo, a w nim Boga jedynego?
Czyż muszą potomkowie, śladem idąc ojców,
Mięsa świń wyrzekać się smaku,
Jak gdyby ludzkie to było mięso?
Niedługo i obrzezać się dadzą.
Uczą się teraz Zakonu Mojżesza,
Wszystkiego, co ongiś ów zakonodawca
Przekazał w pełnej tajemnic Księdze,
Mającej tylko współwyznawcom
Drogi wskazywać właściwe,
I do źródeł żywych tylko obrzezanych prowadzić”^[21].

Wracając do wcześniej postawionego pytania o to „dlaczego niektórzy Peruszim odeszli od dotychczasowej tradycji?”, odpowiemy, że wobec doniosłości przyjścia Mesjasza (jak i samego faktu, że już się już pojawił) żądają od nawracających się pogan zachowywania wszystkich przykazań (łącznie z obrzezaniem), uznając jednocześnie, że warunki przymierza z Noachem, wraz z prawami dla całej ludzkości, przestają obowiązywać.

Opowiadają się w ten sposób za jednym z wariantów, jaki jest obecny do dzisiaj w tradycji Israela, mianowicie, że wraz z objawieniem się Króla Mesjasza wszystkie narody zobowiązane zostaną do wykonywania wszystkich obowiązków Tory^[22].

Zaś, Jakub brat Pański podejmuje decyzję o tym co „Konieczne” (Dz.Ap. 15:28) dla pogan, którzy uwierzyli: „Ja sądzę, że nie należy nakładać ciężarów na pogan, nawracających się do Boga, lecz napisać im, aby się wstrzymali od pokarmów ofiarowanych bożkom, od nierządu, od tego, co uduszone, i od krwi” (Dz. Ap. 15:19,20).

Jak należy rozumieć zalecenia dane nawracającym się?

Pobieżna analiza prowadziła by do wniosku, że zalecenia te w zasadzie dotyczą przepisów pokarmowych (mowa o nich trzykrotnie) i nierządu. Czy też postanowienia te należy zrozumieć jako ograniczenia stanowiące fundament ładu moralnego^[23], zgodnego z duchem praw obowiązujących wszystkich ludzi? Co za tym idzie wymagania te nie były tymczasowe, uzupełniające wcześniejsze, ani dyktowane chwilą, ale mają być trwałe i niezmienne.

„Zachowały się dwie odmiany tekstu Dziejów Apostolskich. Tekst wschodni […] znajduje się w kanonie, tekst zachodni znajduje się w kodeksie D. Jest on obszerniejszy i niekiedy wzbogaca tekst o interesujące szczegóły. W rzeczach zasadniczych nie ma różnic między obu odmianami”^[24]. Otóż omawiany 15. rozdział w kodeksie D, zwanym kodeksem Bezy, jest bardzo interesujący. Pozwala lepiej poznać intencje brata Pańskiego i Kolegium Apostolskiego. Tekst D pomija w wersetach 20 i 29 „Od tego co zadławione”, a podaje „I aby nie czynili nikomu tego, czego nie chcieliby doświadczyć od innych”.

Poganie mieli powstrzymać się „od bałwanów, nierządu, krwi”. W oparciu o te 3 główne kategorie chciałbym nie tyle zdefiniować, co spróbować spojrzeć na inne, pokrewne zjawiska obecne w życiu społecznym. Tora zawiera idee nadrzędne z których można wyprowadzić szczegółowe obowiązki. Stąd, w kanonie czytamy o micwach szczególnych: spożywanie ofiar bałwochwalczych, mięsa zwierzęcia uduszonego etc., natomiast w kodeksie zachodnim: o bałwochwalstwie, krwi. Podobnie w Torze czytamy o kradzieży ludzi, dóbr drugiego człowieka, ale również o kradzieży wiedzy.

• Czym jest bałwochwalstwo? Zabronione jest naśladowanie zwyczajów bałwochwalców, takich jak: wróżbiarstwo, gusła, czary, uroki, zapytywanie zmarłych. Zakazana jest wiara w istnienie jakiegokolwiek innego boga poza Bogiem jedynym. Zakazane jest sporządzanie rzeźby, czy obrazu w celu oddawania mu czci, ani w żadnym innym celu. Zakazane jest czczenie czegokolwiek poza Bogiem Israela według sposobu przypisanego dla oddawania mu czci, czy według jakiegokolwiek innego sposobu^[25]. Zabronione jest również kalanie się przez kontakt i spożywanie potraw poświęconych innym bogom^[26].
• Czym jest nierząd? Są to wszelkie uchybienia na tle seksualnym, dotyczące życia małżeńskiego i pozamałżeńskiego. Przykazanie to określa moralne warunki życia w zakresie obyczajowości intymnej^[27]. Określa też prawidłowości tej sfery, której wyłączną domeną jest małżeństwo. Te zakazane czyny to: cudzołustwo, pożycie bez zawarcia związku małżeńskiego, przedmałżeńskie stosunki intymne, gwałt, onanizm, nudyzm, nierząd o charakterze dewiacyjnym: homoseksualizm, miłość lesbijska, pedofilia, sadyzm, masochizm, etc., nierząd o charakterze komercyjnym: prostytucja, pornografia; pojawiające się w umyśle wyobrażenia dotyczące tej sfery, poruszające uczucia i zmysły. Zabronione jest przyglądanie się tego typu obrazom pojawiającym się dzisiaj w reklamach, filmach, bilbordach, prasie.
• Od krwi. Zabronione jest spożywanie części ciała żywego zwierzęcia, zabronione jest spożywanie krwi upuszczonej z zabitego zwierzęcia. Dozwolone jest spożywanie mięsa pozyskanego ze zwierząt zabitych niezgodnie z żydowskim rytuałem. Inną postacią tego zakazu jest rozlewanie krwi ludzkiej. Ten przerażający katalog tworzą: zabójstwo, samobójstwo, eutanazja, niszczenie życia – aborcja^[28]. Zakaz mordu rozciąga się również na wszelkie formy upokarzania drugiego człowieka: „Ten, który zawstydza bliźniego w obecności innych, przelewa jego krew „^[29]. Stwierdzenie to, oparte jest na grze słów. Hebrajskie Malbim – „zawstydzić”, oznacza również „Uczynić białym” – krew odpływa, „Przelewa się” z twarzy.

Te trzy zakazy podyktowane przez Jakuba Sprawiedliwego są wariantem praw Noacha^[30]. Co ważne, żadnemu Żydowi nie wolno ich złamać, choćby zagrożone było jego życie – nakazane jest w takiej sytuacji męczeństwo^[31].

Sądzę, że dla nawracających nie było to maksimum, lecz konieczne minimum, ogrodzenie. Zarazem pojawiająca się złota zasada Judaizmu: „Nie czyń drugiemu, co tobie nie miłe”^[32], i słowa „Z dawien dawna bowiem w każdym mieście są ludzie, którzy co szabat czytają Mojżesza i wykładają go w synagogach” (Dz.Ap.15-21), wskazują, że tak, jak w przeszłości Peruszim nie określili granic religijnego zaangażowania „Bojących się Boga”, tak Jakub tej granicy nie zakreślił. Jak się wydaje, było to utrzymanie w mocy praw i tradycji z którymi poganie byli już zaznajomieni. To oni, licznie obecni w synagogach, słyszą słowa dobrej nowiny^[33]. I na takich warunkach mieli być przyjęci do gminy Mesjańskiej. W mocy pozostała Tora. Apostołowie nie dokonali też żadnej zmiany w czymkolwiek co dotyczyło obyczajów, jeśli chodzi o Żydów.

Myślę, że kluczem do rozumienia 15. rozdziału Dziejów… jest żydowska tradycja. Przyjmując ideały Judaizmu, jego Duchową spuściznę, łatwiej jest mi rozpoznać to, co lepsze. Sama analiza zakazów, za pomocą tych kryteriów, wzmacnia sens litery – czyniąc ją jeszcze bardziej zrozumiałą. W świecie, w którym powszechna jest idolatria, kult siły, pogarda dla życia, gdzie ciało ludzkie traktuje się jak towar, a język jest jak Liszan Telisza (hebr.: Trzeci język, język oszczerczy zabijający mówiącego, słuchającego i tego o którym się mówi). Takiemu światu niezbędna jest taka Halacha (hebr. „Droga, jak iść?”). Dzisiaj każdy człowiek ma swobodny i niczym nie skrępowany dostęp do Słowa Bożego. Rozbrzmiewa Ono od tysiącleci w synagogach i domach modlitwy „Bojących się Niebios”. A zatem poznanie podstawowych zasad Tory zależy od naszego chcenia.

Pokój nad Izraelem.

Krotoszyn, Rosz Chodesz Szwat 5765

Bogusław

PRZYPISY:

[1] Tora – hebr. „nauka, pouczenie”, 5 ksiąg Moszego, czasami wszystkie Święte Pisma, Ustna Tradycja. Wyraz wszelkiej wiedzy i prawdy. Jest wieczna. Niewłaściwie nazywana prawem lub zakonem.

[2] „Jarzmo Królestwa Niebios” – inaczej „Jarzmo Tory” – dźwiganie przykazań jako zarządzeń niebios. R. Schnackenburg Nauka Moralna Nowego Testamentu, Warszawa 1983r., s. 69.

A. Cohen, Talmud, Warszawa 1995r., s.144.

G. Szolem, Judaizm parę głównych pojęć, Kraków 1991r., s.180.

[3] „Faryzeusz” – aram. Periszaja – oddzielony (od grzechu) lub dokładnie wydzielający dziesięcinę, gr. Pharisaios, stąd spolszczona nazwa faryzeusz.

X. Leon-Dufour Słownik Nowego Testamentu, Poznań 1986r.

Bardzo powierzchowna wiedza na ich temat, uformowana przez Nowy Testament, przyczyniła się do przyjęcia tego terminu jako, synonimu hipokryzji. Niezwykle krzywdząca charakterystyka tego ugrupowania wymaga oddzielnego omówienia.

[4] Hillel – zwany wielkim, rabin i mędrzec, wybitny Faryzeusz. Literatura na świecie, Traktat Pirke Awot, 1987/4.

Misznayot, vol 4., Gateshead 1990r., s. 494. Traktat Awot. Hillel użył słowa Berjjot „istoty, stworzenia ludzkie, wszyscy, którzy są potomkami Adama”. Słowo o traktacie talmudycznym Pirke Awot: W Słowniku Nowego Testamentu czytam, że: „Jest to dzieło o nieprzeciętnej wartości religijnej i moralnej. W języku polskim są dostępne w 4. tłumaczeniach: Siwtej Jeszenim (Modlitewniku) z komentarzem, Kwiatach Wschodnich – są to wypisy z Talmudu. W Almanachu Żydowskim, rok 1986. I w specjalnym numerze „Literatury na świecie”, 1987.

[5] Czynili to w 2. i 4. dniu tygodnia. Ks. E. Szymanek, Wykład Pisma Świętego Nowego Testamentu, Poznań 1990r., s. 130.

[5a] Religia i Kultura Żydowska – praca zbiorowa, Pieniężno 1986r., s.27.

[6] Ger Cedek – Cudzoziemiec Sprawiedliwy, zwany również Ger Emet – Cudzoziemiec Prawdy.

To o nich prorok Izajasz powiedział (56:6): „Przyszli do HaSzem by Mu służyć”, „Trzymać się mocno przymierza”, „zachowujących szabat”, „Ich ofiary będą przyjęte na Mym ołtarzu”.

W rozmowie z poganinem R. Gamaliel cytuje inny fragment Izajasza (26:2) „Otwórzcie bramy! niech wejdzie goj sprawiedliwy, strzegący prawdy”.
Polski Słownik Judaistyczny, t.2, Warszawa 2003r.

Tora Pardes Lauder, księga druga Szemot, Kraków 2003r., s.209.

Ger Toszaw – to osiadły cudzoziemiec, mieszkający w erec (ziemi) Izrael. Zobowiązany do przestrzegania 7 praw Noacha, ale również np. spoczynku szabatu. Księga Szemot, Tora Pardes Lauder, s. 208.

[7] Mykwa (hebr. „Wodozbiór”) – z wodą bieżącą + woda deszczowa lub źródlana. Służący do rytualnych obmywań. A.Unterman, Encyklopedia Tradycji i Legend Żydowskich, Warszawa 1994r., s.193.

Rabini nauczali „Mykwa w której nurza się Israel – to Bóg”. Bo tak powiedział prorok: Jeremiasz 17:13: „Mykwa Israel, HaSzem (…),(…) Bo opuścili źródło żywej wody”.

[8] HaSzem (hebr. „To Imię”) – Święty Który Jest Błogosławiony – forma zastępcza dla niewymawialnego imienia Bożego. Przez cześć dla Niego używam tej formy w miejscach w których jest to konieczne.
The Chumasz, New York 1998r., s. 16.

[9] A. Cohen Talmud, Warszawa 1995r., s. 303.

[10] Bojący się Boga, Bogobojni, Judaizujący – 2 pierwsze określenia spotkamy w Nowym Testamencie. Przykłady:
Ew.Jana 12:20 „A wśród tych, którzy przybyli, aby oddać pokłon (Bogu) w czasie święta, byli też niektórzy Grecy”.

Dz.Ap.10:16:2 „Korneliusz setnik z kohorty zwanej Italską, pobożny i bogobojny wraz z całym swym domem. Dawał on wielkie jałmużny ludowi i zawsze modlił się do Boga”.

Dz.Ap.13:16 „Wstał więc Paweł i skinąwszy ręką, przemówił«Słuchajcie,Izraelici i wy, którzy boicie się Boga!»”.

Dz.Ap.16:14 „Przysłuchiwała się nam też pewna bojąca się Boga kobieta z miasta Tiatyry imieniem Lidia, która sprzedawała purpurę”.

X.Leon-Dufour, Słownik Nowego Testamentu, Poznań 1986r.: Bogobojny – gr. ton theon phoboumenos od phobeomai: bać się sebomenos (od sebomai: oddawać cześć). Tak nazywano nie-Żydów, licznych w diasporze, pociągniętych wiarą monoteistyczną Żydów i zachowujących niektóre przepisy Prawa, jak np. szabat, zakazy i nakazy dotyczące spożywania pokarmów, płacenie podatków na świątynie, pielgrzymki. W odróżnieniu od prozelitów nie byli jednak obrzezani i wobec Prawa uchodzili za pogan. Można by nazywać ich również „czcicielami”.

Judaizujący – J.Flawiusz Dawne dzieje Izraela, Warszawa 1993r.

[11] Polski Słownik Judaistyczny, s. 202.

[12] B. Efraim, Jezus Żyd Praktykujący, Kraków 1994r., s. 58. „Bnei Noach – Synowie Noego. Nasi rabini nauczali: Synom Noego danych zostało siedem przykazań: prawa społeczne (posłuszeństwo władzom), zakaz bluźnienia, zakaz bałwochwalstwa, cudzołóstwa (małżeństwa zabronione), zakaz zabójstwa i kradzieży oraz zakaz spożywania mięsa pobranego ze zwierzęcia żywego. Rabi Chanania ben Gamaliel mówił: zakazane jest również branie krwi ze zwierzęcia żywego. Rabi Chizkija mówił: zakazana jest również kastracja. (…) Rabi Szimon mówił: zakazana jest również magia. Bóg karze bowiem tylko wówczas, jeśli przedtem ostrzegał. Rabi Eleazar dodaje zakaz mieszania (dotyczący roślin i zwierząt), choć wolno nosić szaty z różnych materiałów i siać razem ziarna różnego rodzaju, zakazane jest tylko krzyżowanie zwierząt odmiennych gatunków oraz szczepienie drzew inne niż jednorodne.”

Hebr. Szewa Micwot Bnei Noach. Liczba praw była większa dochodząc do 30. Przyjęto zasadę że obowiązują te, które zostały potwierdzone przez Boga na górze Synaj. Polski Słownik Judaistyczny, t.2, Warszawa 2003r.

[13] Prozelita – gr. Proselytos– „Przychodzić Do” (w domyśle do Boga), inaczej Ger Cedek.

[14] Rabi E. Dessler, Pożądaj Prawdy, t.2, Kraków 2003., s. 45

[15]
A. Cohen, Talmud, Warszawa 1995r., s. 155.

[16] The Chumasz, New York 1998r. Dewarim 31:12 (5 Mojż.), rabiniczny komentarz, s.1097. Chumasz – hebr. Chamisza Chumszej Tora – 5/5 pięć piątych Tory (pięć ksiąg Mojżesza).

[17] Didache – Nauka Dwunastu Apostołów, Nauka Pana, którą dwunastu apostołów przekazało narodom.

Ks. M.Starowyejski, Pierwsi Świadkowie, Kraków 1994r., s. 33. Czytamy tam: „Mamy tu do czynienia z różnymi wersjami tego samego utworu Judaistycznego. Był to prawdopodobnie podręcznik etyki, używany przez Żydowskich katechetów, a przeznaczony dla prozelitów, który następnie został „Schrystianizowany” przez włączenie cytatów z ewangeli. Jest to ciekawy przypadek podejmowania przez chrześcijan dziedzictwa Żydowskiego”.

[18] Siwtej Jeszenim – Modły Starożytne Israela, Warszawa 1864 r., s. 91. Komentarz do znajdującego się w modlitewniku traktatu „Pirkej Awot”.

[19] Józef Flawiusz, Contra Apionem, Poznań 1986r.

[20] S. Bacchiocchi, Od Soboty Do Niedzieli, Warszawa 1985r., s. 190.

[21] A. Wodnar, Nowy Testament Karta z Dziejów Izraela, Warszawa 1998r.

[22] Polski Słownik Judaistyczny, t.2, Warszawa 2003r. Jest to jeden z poglądów obecnych w tradycji Israela. Inny mówi, że nie będą już obowiązywały przykazania, dlatego, że wszyscy będą sprawiedliwi.

Komentarz rabiniczny do wersetu Izajasza 2:3 stwierdza, że cała ludzkość będzie przestrzegać 7 praw Noacha. Isaiah, vol 1, Translation Rabbi A.J.Rosenberg, New York 1989.

[23] Chumasz With Rashi’s Commentary, Jeruzalem 5745, Księga Bereszit (9:4).

[24] Pismo Święte/Dzieje Apostolskie/Wstęp, Warszawa 1971r., s. 1242.

[25] B. Efraim, Jezus Żyd Praktykujący, s.214. Zamieszczono w niej Tariag Micwot Rabiego Mosze Ben Majmona. T.M. to 613 przykazań objawionych na Synaju, ujęte są w nakazy i zakazy.

[26] Didache, tłum. Anna Świderkówna, Kraków 1988 r., s. 44. „Co do pożywienia, weź na siebie tyle ile zdołasz, lecz powstrzymuj się bezwzględnie od ofiar składanych bożkom, jest to bowiem kult bogów martwych.”

[27] Dr Reuven P. Bulka, Etyka Seksualna w Talmudzie, Sanok 1992r., ss. 49-63. „Wszędzie, gdzie są zakazy dotyczące rozwięzłości seksualnej, tam jest i świętość”. „Znaleźć tu można ogólne wskazania jak i sądy szczegółowe. Talmud postrzega seksualność jako unikalny język małżeństwa – mówi o obowiązkach, udziela rad. Nie unika przy tym potępienia takiego pożycia, które jest pogwałceniem świętości, prowadzi do poniżenia lub stanowi manifestację żądzy”. Co do aborcji – dozwolona jest tylko w określonych sytuacjach.

• Gdy karmiąca matka zaszła ponownie w ciążę i zanika pokarm (dla karmionego oseska).
• Gdy zagrożone jest życie matki. Ratuje się najpierw matkę później płód.

„Kobieta która dokonuje spędzenia płodu jest dzieciobójczynią”.

Podobnie jest z antykoncepcją. „Kobieta która używa środka wchłaniającego (Diafragmę gr. przegroda), by unikać zapłodnienia, udaje nierządnicę”.
Trzy rodzaje kobiet używają diafragmy w kontaktach małżeńskich: niepełnoletnie, brzemienne, karmiące”.

„Nie powinieneś uprawiać masturbacji ani ręka, ani nogą”. „Każdy kto uprawia masturbację jest jak ten, kto popełnia morderstwo”. „Ten kto się podnieca i masturbuje może być porównany do zwierzęcia”. „Nie czyń ze współżycia aktu prostytucji”. „Nie wolno kłaść się z mężczyzną tak jak z kobietą – jest to obrzydliwe”. „Mężczyzna powinien unikać złych myśli w dzień, gdyż mogą one zbrukać go w nocy”. „Żarty i lekkomyślność prowadzą mężczyznę do lubieżności”. „Lubieżność, wszędzie, gdzie się pojawi rozszerza się jak epidemia, która zabija zarówno dobrych jak i złych”. „Cudzołożnikiem jest także ten, kto cudzołoży spojrzeniem”. „Uwodziciel musi płacić za trzy rzeczy, gwałciciel za cztery. Uwodziciel za hańbę, upadek i krzywdę. Gwałciciel płaci dodatkowo za ból”. W Nowym Testamencie pojawiają się rozmaite terminy, odnoszące się do zachowań naruszających tę sferę życia człowieka. Gr. Akatarsia – nieczystość, Porneia – nierząd, rozpusta, Malakia – rozwięzłość, Aselgeia – lubieżność, wyuzdanie. R.Young, Analitical Concordance To The Bible, Peabody 1961. Słowo o konkubinacie: w midraszu czytamy że jeśli oboje żyją w trwałym związku i są wierni sobie to nie jest to rozwiązłość. Jednak należy ich nakłaniać do zawarcia formalnego związku małżeńskiego.

[28] R. Young, ANTICAL CONCORDANCE TO THE BIBLE, Peabody 1961.

[29] Judaizm. Wybór Tekstów., Kraków 1989r., s. 199.

[30] D.Flusser, Chrześcijaństwo Religią Żydowską, Warszawa 2003r., s. 103. Autor zadaje również pytanie, czy klauzule Jakuba są minimum czy maksimum zaangażowania religijnego pogan. Judaizm stoi na stanowisku że jest to maksimum tego, czego się żąda od nie-Żydów. Stąd zakaz studiowania Tory, święcenia szabatu, zakaz imitowania Żydów. Jak się wydaje, ogromny wpływ na takie stanowisko miała postawa świata chrześcijańskiego, uzurpującego sobie miano nowego Izraela, wroga postawa wobec Judaizmu, zniekształcenie i przeinaczenie przesłania Pism Świętych. Stąd opinia że nawet najlepszy poganin nie zasługuje na zbawienie, bo jego intencje są nieszczere, czy radykalne stwierdzenie Szneura Zalmana z Ladów, twórcy chasydzkiego ruchu Chabad, że poganie mają zwierzęce dusze. Nakazane jest męczeństwo by uświęcić imię Boże – Kidusz HaSzem.

[31] A.Cohen, Talmud, s. 117.
Religia i Kultura Żydowska, Pieniężno 1986r., s. 39.

[32] R. Schnackenburg, Nauka Moralna Nowego Testamentu, Warszawa 1983r., s. 84. Sentencja przypisywana Hillelowi, powtórzona przez Mesjasza Jeszue z Nazaretu. Hillel udzielając odpowiedzi poganinowi, który chciał nauczyć się Tory, w czasie kiedy będzie stał na jednej nodze, rzekł: „Nie czyń drugiemu co tobie nie miłe. Reszta to komentarz, idź i ucz się”. Choć w datowanej na 2 wiek p.n.e. księdze Tobiasza (4:15) odnajdujemy myśl niezwykle podobną: „Czym sam się brzydzisz, nie czyń tego nikomu”.